Gıdaları daha iştah açıcı ve dikkat çekici şekle büründürmek için kullanılan renklendiricilerin sağlık üzerindeki etkisi öteden beri tartışılan bir konu. Yasal çerçevede kullanılmayan ürünler sağlığı bozuyor. Bu durumdan en fazla etkilenenler ise çocuklar.

Rengarenk şekerlemeler, pastalar ve içecekler… Rafları süsleyen birbirinden renkli gıdalar her yaştan insanı cezbediyor. İşte ürünleri bu kadar albenili yapan ise "gıda boyası'' olarak bilinen renklendiriciler.

Bu renklendiricilerin pek çoğu belirlenen yasal mevzuatlar çerçevesinde gıdaların içerisinde yer alıyor. Asıl sorun ise belirlenen standartlara uyulmayarak gıdalarda kullanılan renklendiriciler...

Peki gıda boyaları sağlığa zararlı mı? Hangi noktada ne zarar veriyor? En önemlisi de kimlerde hangi sonuçlara yol açabiliyor? Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ufuk Tansel Şireli’yle merak edilen sorulara yanıt aradık.

Gıda boyaları hangi amaçla kullanılıyor?

“Gıda endüstrisindeki firmalar ürünlerin daha lezzetli, besleyici, çekici ve güvenli olması için çaba harcıyorlar. Bu nedenle yiyecek ve içecek üreticileri kitle pazarına hitap etmek için doğal ve sentetik olarak üretilen renklendiricileri ürünlerine gıda katkı maddesi olarak dahil ediyor.”

Gıdalarda kullanılan doğal ve sentetik renklendiriciler sağlığa zararlı mı?

“Gıda endüstrisinde gıda boyaları doğal (havuç yağı, pancar tozu vb.) ve sentetik (tartrazin, quinoline yellow vb.) olarak gıda bileşimleri içerisine katılıyor. Tabii gıda boyaları içerisinde yer almayan, taklit ve tağşiş amacıyla zaman zaman ucuz ve maliyeti düşük olan, üstelik halk sağlığında ciddi tehlike yaratan farklı maddeler de kullanılıyor. Fakat yasal olmayan bu toksik (zehirli) maddeler halk sağlığı açısından kanser ve ölümlere kadar varabilen sonuçlar yaratıyor. Tüketiciler açısından, renklendiricilerden kaynaklanan asıl sorun, yasal olanların güvenli kullanım dozlarının aşılması, bilinmemesi ya da diğer amaçlı (hile) renklendiricilerin gıda sanayinde kullanılması.”

Gıda boyaları en fazla kimler için risk yaratıyor?

“Gıda boyalarının yarattığı sağlık tehlikelerine maruz kalan en riskli grup çocuklar. Araştırmalar çocukların besleyici doğal gıdalar yerine kalorisi yüksek, besin değeri düşük, katkı madde içeren parlak renkli işlenmiş yiyecekler ya da yapay aromalı içecekleri ve atıştırmalık ürünleri daha çok tercih ettiklerini gösteriyor."

Renklendiriciler hangi sağlık sorunlarına yol açıyor?

“Yapılan bilimsel çalışmalar; özellikle sentetik renklendiricilerin insanlarda aşırı duyarlılık, astım, deri döküntüleri, migren, erken doğum, kromozom hasarları, tiroid tümörü ve kanser gibi sağlık sorunlarına yol açtığını ve bunlarla ilişkilendirilen alerji ve astım sorunlarında artış olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin İngiltere merkezli bağımsız bir kurum olan Gıda Standart Ajansı’nın (Food Standards Agency-FSA) yaptırdığı bilimsel çalışmalarda daha çok alkolsüz içecekler, tatlılar, dondurma, şekerleme vb. gıdalarda kullanılan sentetik renklendiricilerden bazılarının çocuklarda davranış bozukluklarına neden olduğu bildiriliyor.”

Çocuklar üzerinde başka olumsuz etkiler de bulunuyor mu?

"Çocuklarda sentetik renklendiricilerin etkisi önemli kişisel farklılıklar gösteren davranış bozuklukları, hiperaktivite ve dikkat eksikliği şeklinde ortaya çıkabiliyor.

Bu bağlamda, gıda katkı maddelerinin davranış ve bilişsel etkilerinin incelendiği bir klinik araştırmada yaşları 7-13 arasında değişen 486 hiperaktif çocuk gözlemlendi. Bu çalışmada sentetik renklendiriciler ve tatlandırıcılardan etkilenen hiperaktif çocukların yüzde 96’sında uzun süreli susuzluk hissi, egzama, kulak ve/veya göğüs enfeksiyonları, rinit semptomları görüldü. Çalışmanın anket değerlendirme sonuçlarına göre hiperaktif çocukların yüzde 60’ında gıda katkı maddeleri ile davranış bozukluğu arasında bir ilişki olduğu saptandı."

Günümüzde çok sayıda gıdada renklendiriciler kullanılıyor. Tüketiciler bu noktada nasıl bir yol izlemeli?

“Gıda boyaları gıdaya dışardan bakıldığında sentetik mi doğal mı diye net olarak anlaşılmasa bile, gıdanın doğal rengi düşünülerek algılandığında fark edilebilir. Fakat burada önemli olan boya katımı değil, katılan boyanın yasal olması ve dozudur. Zira yasal olarak birçok renklendirici gıdaya ilave edilebilir. Asıl sorun yasal dozun kullanılmış olup, olmamasıdır. Ayrıca dışardan bakıldığında anlaşılmasa bile etiket okuma kültürü bunu bize söyler. Çünkü ambalajlı her ürünün içinde içerik bilgisi yer almakta ve katılan her ürün doğrudan adı veya her katkı maddesine verilen E kodu ile yazılmaktadır. E kodu gıdalardaki katkı maddelerinin adı yerine kullanılan uluslararası sınıflandırma numaralarıdır. Fakat önerimiz aşırı yapay renkli şeker, dondurma gibi ürünlerin tercih edilmemesidir."